DRUŠTVO EKONOMISTA-BEOGRAD
Period do Drugog svetskog rata
- Udruženje ekonomista Beograda pre Drugog svetskog rata, osnovano je (1929) sa ciljem da okuplja ekonomiste radi njihovog organizovanja, zaštite staleškog interesa i uspešnijeg rešavanja ekonomskih, socijalnih i finansijskih problema. Udruženje ekonomista – Beograd, faktički postoji od 14. juna 1936. godine, kada je na vanrednom kongresu u Novom Sadu izvršena reorganizacija Saveza.
Formalno, kao samostalno udruženje funkcioniše od 7. aprila 1937. godine, kada je Ministarstvo unutrašnjih dela pod brojem I 5957 odobrilo njegova pravila. Zahvaljujući saradnji ovog Udruženja i Zagrebačkog kolegijalnog društva pripremljen je kongres ekonomista Kraljevine Jugoslavije (19-21. juni 1937., Zagreb), u okviru kojeg je održana konstitutivna skupština Saveza ekonomista Kraljevine Jugoslavije, kome je pristupilo svih 11 udruženja u državi.
Mada je na samom početku rada Udruženja najveći deo aktivnosti, prvenstveno bio posvećen organizaciji staleža, odmah se pristupilo formiranju jedne stručne biblioteke, kako bi se članovima pružila mogućnost da što lakše dođu do potrebnih naučnih izvora. Organizovana su javna i interna predavanja, koja su omogućavala materijalnu razmenu mišljenja i korisnu komunikaciju članstva. Pri Udruženju je postojao specijalni fond za podizanje doma ekonomista.
Početkom 1937. godine Udruženje se dosta angažovalo na stvaranju samostalnog poziva privrednih savetnika. U vezi sa realizacijom ideje o slobodnoj profesiji privrednih savetnika urađeni su predlog Uredbe o privrednim savetnicima i obrazloženje, koji su predati Ministarstvu trgovine i industrije. Pored toga, Udruženje je činilo značajne napore kako u pogledu zaštite interesa svojih članova (da dođu do odgovarajućeg zaposlenja i/ili poboljšanja njihovog položaja kod pojedinih ustanova), tako i u odnosu na neka pitanja koja tangiraju ekonomski stalež u celini (npr. da se ekonomistima kod poljoprivrednih komora statutarno obezbedi, ravnopravnost sa licima druge fakultetske spreme, odnosno da ekonomisti imaju statusnu mogućnost da zauzmu vodeće pozicije u komorama). Takođe, Udruženje je dosta doprinelo otvaranju Ekonomsko-komercijalne visoke škole u Beogradu tokom 1937. godine.
Glavni rad Udruženja na naučnom području odvijao se kroz cikluse predavanja, pojedinačna predavanja, članke u časopisu Udruženja, kao i kroz priloge u drugoj štampi i časopisima i referate njegovih članova.
Tematika pomenutih predavanja i referata odnosila se na veoma značajna ekonomska, socijalna i finansijska pitanja, kao što su npr. poblemi poljoprivrede i sela, rezultati agrarne reforme, žitni problemi, organizacija poljoprivrednog kredita, struktura zadrugarstva, zadrugarstva kao organizatora štednje, struktura voćarstva, privatno bankarstvo i štednja, uloga javnih štedionica u organizovanju štednje, problem zaštite štediša, uvođenje etažne svojine kod nas, ekonomsko-socijalni značaj etaže svojine, oblik ustanove etažne svojine, finansiranje etažne svojine, pravni osnovi etažne svojine, turizam u Jugoslaviji itd.
Mesečni privredni časopis Ekonomsko-finansijski život je bio časopis Udruženja, koji je pružao priliku ekonomistima da publikuju svoje naučne radove. Izlazio je u Beogradu u periodu 1931-1941. godine. Pokrenut je u jeku svetske privredne krize sa zadatkom da doprinosi ozdravljenju jugoslovenske privrede. U njemu su objavljivani radovi uglavnom inspirisani kaselovskom i kenzovskom ekonomijom, kao i pojedini marksistički prilozi, nasuprot ostalim časopisima izloženim mahom uticaju neoklasične i nemačke literature.
Glavni urednik časopisa Ekonomsko-finansijski život u 10-godišnjem periodu njegovog trajanja bio je Đorđe Davidović, profesor zadrugarstva na Ekonomsko-komercijalnoj visokoj školi u Beogradu, inače jedan od najpoznatijih zadružnih publicista i dugogodišnji generalni sekretar glavnog zadružnog saveza. U ovom časopisu je objavio više desetina članaka, koji se ekonomski posredno ili neposredno odnose na problematiku zadrugarstva i u njima se predstavljao kao zastupnik ideologije tzv. neutralnog zadrugarstva.
- Razdoblje od 1900-1912. godine u Srbiji karakteriše razvitak kapitalističkih odnosa, industrijskim poletom povezanim sa Carinskim ratom sa Austrougarskom (1905-1911) i pretvaranjem Velike škole u Univerzitet (1905. godina). Takve društveno ekonomske prilike opredeljivale su i tokove ekonomske misli pretežno u pravcu njenog usmeravanja na problematiku primenjene ekonomije, posebno na pitanja ekonomske politike. Na Univerzitetu i u stručnoj literaturi dominirala je doktrina carinskog protekcionizma i nacionalnog ekonomskog razvoja. U ovom period ekonomisti imaju više mogućnosti da svoje ekonomske i šire društvene ideje i stanovišta publikuju u časopisima, građanskoj štampi i drugim listovima.
Građanska ekonomska misao u nas je u to vreme bila pod snažnim uticajem nemačke novije istorijske škole i upravo insistiranjem sledbenika tog pravca u Srbiji, u Beogradu je pokrenut prvi čisto ekonomski časopis “Srpski economist”. Izlazio je dva puta mesečno u period 1903-1905. godine. Urednik tog časopisa bio je Đorđe Ranojević, a jedan od glavnih saradnika Velimir Bajkić. “Srpski economist” obuhvatao je tematiku iz oblasti ekonomske teorije, statistike, ekonomske i finansijske politike. U izdanju njegove biblioteke izašao je veći broj knjiga i naučnih studija, uglavnom ekonomista predstavnika mlađe istorijske škole i agraraca.
Po ugledu na odgovarajuće nemačko “Društvo za socijalnu politiku” (koje su formirali L. Brentano i R. Vagner), u Beogradu je 1912. godine osnovano Društvo za ekonomsku i socijalnu politiku. Ono je, poput svog nemačkog uzora, izdavalo publikacije o poljoprivredi i ekonomskoj politici.
Društvo za socijalnu politiku, je udruženje nemačkih ekonomista osnovano 1872. godine sa ciljem da utvrđuje i promoviše mere socijalne politike kapitalističke države. Program Društva ne njegovom osnivačkom kongresu formulisao je G.F.Šmoler. Ovo Društvo je tretiralo kapitalističku državu kao nosioca socijalnog mira i napretka. Njena aktivna socijalna politika, naročito na području fabričkog zakonodavstva treba da zauvek eliminiše sukobe između rada i kapitala. Ona može da poveže međusobne interese i ostvari harmoničan razvoj zajednice. Vodeću poziciju u Društvu imali su ekonomisti mlađe istorijske škole i to uglavnom tzv. katedar-socijalisti (Vagner, Brentano, Sombart i dr.). Članovi Društva su kasnije većinom podržali kapitalističke monopole. Nakon Drugog svetskog rata (1948. godine) nemačko Društvo za socijalnu politiku je obnovljeno pod nazivom Društvo za socijalne i ekonomske nauke.
Prve pokušaje da u Srbiji formira udruženje slično opisanom nemačkom društvu načinili 1909. godine V.Bajkić, K. Jovanović, Đ. Ranojević i V. Milošević. Društvo za ekonomsku i socijalnu politiku osnovano je u Beogradu tri godine kasnije (1912. godine) sa zadatkom da javnosti pruži relevantne informacije i naučna saznanja iz domena unutrašnjeg i spoljnog privrednog života, kao i međunarodnih ekonomskih kretanja. Članovi Društva bili su tadašnji istaknuti ekonomisti: Kosta Stojanović, Kosta Jovanović, Dušan Pantić, Nikola Stanarević, Velimir Bajkić, Milan Todorović, Milorad Nedeljković, Lazar Marković id r. Većini navedenih članova Društva nemački profesori Brentano i Vagner bili su profesori. Društvo za ekonomsku i socijalnu politiku postojalo je od 1912. do 1931. godine sa prekidom u periodu od 1914. do 1924. godine. Kao prvi zastupnik vlasništva za Društvo (prvi predsednik) pojavljivao se Kosta Stojanović. Društvo je izdavalo časopis “Ekonomist” i specijalnu ekonomsku biblioteku.
“Ekonomist” je bio organ Društva za ekonomsku i socijalnu politiku i u pogledu trajanja sledio je njegov put: izlazio je u period 1912-1914. godine i u razdoblju 1924-1931. godine, najpre dvaput, a kasnije jednom mesečno. Njegov urednik bio je prvo Dušan Pantić, a potom Milan Todorović, dok su ga kasnije zajedno uređivali Dušan Pantić i Nikola Stanarević. “Ekonomist” je bio pod uticajem klasične ekonomske literature i nemačke istorijske škole. U njemu su obrađivana pitanja iz oblasti bankarstva, valutne problematike, ekonomske politike, privrednog zakonodavstva, agrarne i socijalne tematike. Pored toga, donosio je i vredne priloge (članke i rasprave) ekonomsko-teorijskog karaktera poznatih ekonomista toga vremena, al ii onih koji će se afirmisati u periodu koji sledi. Uz osnivače i članove društva za ekonomsku i socijalnu politiku, u “Ekonomistu” su sarađivali i Milan Radosavljević, Jovan Lončarić, Bogdan Marković, Mita Dimitrijević, Danilo Danić i niz drugih. Stoga je ovaj časopis, isto tako važan izvor ekonomske misli svog vremena, koliko i posebna dela ekonomista, po ocenama akademika Obrena Blagojevića.
Do prekida u radu Društva za ekonomsku i socijalnu politiku i izlaženju časopisa “Ekonomist” došlo je zbog ratnih dešavanja (Prvi svetski rat). Do obnove rada Društva i Časopisa dovele su novonastale okolnosti i potrebe privrednog života 1924. godine (nakon desetogodišnje pauze). Naime, u tom pogledu važna su dva momenta: 1. Predratna Srbija je bila jedna mala zemlja čije su ekonomske i društvene prilike dobro poznavali svi školovani ljudi, dok je posle ratnih dešavanja nastala Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca kao jedna prilično velika država (koja je obuhvatila teritorije koje su vekovima bile u sastavu različitih zemalja), te je bilo neophodno doći do relevantnih informacija o privrednom životu na području novonastale državne celine; 2. Predratna Kraljevina Srbija imala je relativno izbalansiran razvoj i za glavne privredne problem u domenu ekonomske politike postojala su utvrđena pravila i principi, koje stručni ljudi nisu dovodili u pitanje, te su nesuglasice u pogledu detalja i načina primene ekonomsko-političkih mera lako otklanjane. U novoj kraljevini se situacija u tom smislu znatno promenila: državno uređenje i donošenje ekonomske politike je dosta složenije, postoje mnoga nerazrešena krupna stara i nova pitanja, stručnjaci se fundamentalno razmimoilaze u osnovnim gledištima rešavanja problema. Stoga su potrebni stručna diskusija, raspravljanje osnovnih problema i usaglašavanje u osnovnim principima, pa tek potom može da sledi primena ekonomsko-političkih mera u praksi. Časopis “Ekonomist” i rad Društva za ekonomsku i socijalnu politiku težili su tome da se prilagode uvažavajući potrebe tadašnjeg ekonomskog života.
Članovi uređivačkog odbora “Ekonomista” su, po treći put, pokrenuli izdavanje časopisa 1936. godine, ovoga puta pod nazivom “Jugoslovenski economist” (pošto je 1935. godine časopis u Zagrebu počeo da izlazi pod istim nazivom, koji je kasnije preinačen u ime “Savremeni economist”) koji je izlazio do 1939. godine. Vlasnik i odgovorni urednik bio je Nikola Stanarević, a časopis je uređivao Dušan Pantić. To je period u kojem se javljaju sve značajniji problem funkcionisanja privrede i društva Kraljevine Jugoslavije, sve se više i teorijski raspravlja o dvema značajnim ideološkim krajnjostima (o liberalizmu i socijalizmu), o problematici ekonomske samodovoljnosti itd.
Posebno značajno za praktična i teorijska dešavanja u oblasti ekonomije tog vremena i sticanje znanja ekonomskog profila bilo je formiranje Ekonomsko-komercijalne škole u Beogradu 1937. godine.
Za proteklih 80 godina Društvo ekonomista prošlo je više karakterističnih perioda kako u pogledu organizovanja struke, tako i u pogledu sticanja naučnih dostignuća. Na aktivosti Društva u velikoj meri su uticale i društveno-političo i državno uređenje. Ekonomistri kao strukovna organizacija posmatraju ekonomske pojave i stvarnost sa ekonomskog stanovišta i sugerišu nadležnim organima koje poteze načiniti kako bi se efikasnije ostvarili željeni ekonomski ciljevi. U radu Društva su se izdvojila tri karakteristična perioda:
- Od osnivanja 1932. godine do početka Drugog svetskog rata;
- Od 1945. do 1963. godine;
- Period nakon 1963. godine do 2012. godine.
Prvi period karakterišu začeci i razvoj kapitalističkih odnosa, razvoj industrije i jačanje uslužnih delatnosti, posebno trgovine. Začeci sagledavanja ekonomskih zakonitosti, a sa tim i ekonomske struke početkom dvadesetog veka oslanjaju se na ljude koji su završili fakultete u Nemačkoj i Francuskoj, zaposlene na odgovornim državnim funkcijama. Oni organizuju štampanje mesečnog časopisa “Ekonomist” u kojem objavljuju ekonomsku problematiku i moguća rešenja nadležnih državnih organa. Prvi broj je objavljen 1912. godine. uporedo sa izdavanjem časopisa Ekonomist javljaju se razmišljanja o potrebi osnivanja strukovne organizacije. Članovi udruženja postaju ekonomisti državnih institucija. Uporedo sa razvojem privrednih odnosa, posebna pažnja se posvećuje školovanju ekonomskog kadra. Osniva se pravni fakultet kao prethodnica ostalih stručnih škola. Na pravnom fakultetu organizuje se katedra trgovačkog i ekonomskog smera. Posvećuje se pažnja osnivanju srednjih ekonomskih škola, a zatim i viših ekonomskih škola. Viša ekonomska škola 1937. godine prerasta u fakultet. Glavni nosioci aktivnosti ekonomista bili su ključne ličnosti državne uprave i upravo njihove aktivnosti doprinele su razvoju ekonomske organizacije u Beogradu i Srbiji. Kolika je bila privrženost ekonomista tadašnjem društvu ekonomista vidi se i po tome što je jednan ekonomista testamentom zaveštao svoju kućicu i zemljište Društvu. Ova kuća je uknjižena u korist DEB u katastarskim knjigama. Društvo ekonomista Beograda je i statutom registrovano kao sledbenik organizacije ekonomista osnovane 1932.